Kazakça ve Türkçede Karşıolgusallık

Abstract

Karşıolgusallık felsefe, mantık, psikoloji, tarih, çocuk gelişimi ve dilbilim gibi disiplinler
arası alanlarda kullanılmaktadır. Karşıolgusallık dil feslefesinin ampirik araştırmalarının
içine girmektedir. Dilbilimde karşıolgusallık gerçekleşmesi imkânsız olan koşul tümceleridir.
Giderek, felsefede imkansız, karşıolgusal dünyalar ele alınmakta ve onlarla düşünce deneyleri
yapılmaktadır. Olası dünyaların teorisini gerçek, somut ama imkansız dünyalara genişletmeye
ihtiyaç duyulmaktadır. Koşullu karşıolgusallık ifadelere, gerçeklerle çelişen, bilerek bilmediğiniz
şeyleri söyleyen ve sözel ruh hali içinde duran cümlelerle kullanılan ifadelerdir: «Eğer şimdi
yaz olsaydı, o zaman sıcak ülkede yaşardım» (bu ay yaz ayı değil ve sıcak ülkede yaşamıyorum).
Bu tür sözler hem günlük yaşamda hem de bilimde (örneğin düşünce deneylerinde) ve kurguda
yaygın olarak kullanılmaktadır. Son yıllarda, tarihçilerin ve dilbilimcilerin eserlerinde «Eğer
olsaydı ... o zaman ...» yapıları özellikle yaygınlaşmıştır. «Alternatif tarih», «deneysel tarih»,
«sanal tarih», «başarısız tarih» vb. konularla ilgili çok sayıda çalışma ortaya konulmuştur.
Bu çalışmada Kazakça ve Türkçedeki karşıolgusallık bulunan tümcelerin işlevleri ve
sözdizimleri yapılışı ele alınacaktır. Veri olarak Kazakçadaki İlyas Esenberlin tarafından
yazılan “Köşpendiler II Jantalas” romanı ve onun Türkçe Abdulvahap Kara, İsmail Doğan,
Murat Aydınlı tarafından aktarılan “Göçebeler – II Can Çekişme” adlı roman taranacak ve
karşıolgusal ifadeler bulunacaktır. Yöntem olarak Üzüm’ün (2020; 123) Lyons (1977), Declerck
(2011) ve Kumakiri’nin (2013) çalışmalarından yararlanarak yaptığı tasnif kullanılacaktır.
Örneğin Kazakçada geçmiş zamanın hikâye çekimi edi ile, Türkçede eğer, keşke vs çekimlenen
ana tümce karşıolgusallık bir okumaya sahiptir. Çalışmada karşıolgusal Karşıolgusal Dilekler,
Karşıolgusal Koşul Tümceleri,Diğer Karşıolgusallık Bildirimleri koşul tümceleri ile ilgili
tanım ve sınıflandırmalarına yer verilmiş, Kazak Türkçesindeki koşul tümcelerini meydana
getiren işaretleyiciler örneklerle gösterilmiş, koşul bildiren işaretleyicilerin kullanımları ve bu
kullanımların ortaya çıkardığı anlamlar üzerinde durulmuştur.