Ежелгі түркі тіліндегі könül, башқұрт тілінде күңел “жүрек”: бір соматизмнің этимологиялық байланыстары
Қаралымдар: 25 / PDF жүктеулері: 14
Кілт сөздер:
түркі тілі, алтай тілі, анатомиялық термин, жүрек белгілері, басқа да ішкі органдар, алыс тілдік байланыстар.Аңдатпа
Мақала ностратикалық макро отбасы контекстіндегі түркі және алтай
тілдерінің анатомиялық лексикасының бөлігі ретінде жүректің (соматизмнің) түркі
атауларының әртүрлі этимологиялық байланыстарын көрсетуге арналған. Соматизмдер
лексика-семантикалық топ ретінде лексиканың ежелгі қабатына жатады, онда бір жағынан
адам санасында әлемді категориялау және концептуализациялау ерекшеліктері айқын
көрінеді, екінші жағынан, сөздер семантикасының тарихи тұрақтылығы және олардың
фономорфологиялық келбеті көрсетілген. Праформды салыстырмалы қайта құру әдіснамасы
негізінде мақалада көηül сөзініңэтимологиясы ашылады, оның пратюрк тіліндегі тікелей
және бейнелі мағыналары беріледі. Соматизмнің түп негізі, автордың пікірінше, субстантивті
емес, етістік негізіне көң – “күту” мағынасында. Сондай-ақ, мақалада ежелгі түрік және
башқұрт тілдеріндегі соматизмнің семантикалық параллельдерін анықтау, фразалар мен
туынды сөздердегі синтагматикалық байланыстардан köηül-дің тікелей және бейнелі
мағыналарын анықтау маңызды. Сонымен қатар, автор köηül-дің басқа түркі
соматизмдерімен, сондай-ақ туыстық қатынастарды білдіретін лексемалармен тарихи
байланысын орнатады.
Мақалада осы соматизм негізінде түркі тілдерінің, атап айтқанда, алтай тілдер
отбасының, жалпы әлемнің басқа тілдерімен семантикалық байланысын анықтау маңызды
болып табылады,бұл тілдердің ностратикалық теориясының дұрыстығын растайды.
Ықтимал изоглостарды мұқият қарастыру және іздеу үнді-еуропалық, сино-кавказ,
аустикалық және американдық тілдердің (гипотетикалық) суперфамилиялары шегінде *QVN
/ KVN негізі бар бір тамырлы сөздердің өте кең таралуының көрінісін береді
