Жас Түрік революциясының қазақзиялыларының ұлт-азаттық қозғалысына әсері
Қаралымдар: 84 / PDF жүктеулері: 44
Кілт сөздер:
жас түріктер; революция; ұлт-азаттық қозғалыс; қазақ зиялылары;Түркістан.Аңдатпа
Мақалада сұлтан Абдул-Хамид ІІ-нің билігін құлатып, басқару жүйесін өзгертуге бет бұрған жас түрік қозғалысының қалыптасуы мен оның қазақ зиялыларының ұлт-азаттық қозғалысына ықпалы қарастырылады. Жас түріктер, олардың көсемдері, жақтастары мен философиясы туралы зерттеулердің басым бөлігі қосалқы дереккөздерге негізделгенімен, естеліктер, мерзімді басылымдар мен газеттер назардан тыс қалмау керек. 19 ғасырдың ортасында Осман империясында орын алған экономикалық қиыншылықтар мен модернизация процестері халықтың саяси және мәдени оянуына ықпал етті. Әскери сәтсіздіктерге байланысты империяның ықпалының құлауы нәтижесінде “ұлт” және “пантүркизм”ұғымдары пайда бола бастады. Жас түріктер 19 ғасырдың аяғындағы “жаңаосманлылардың”саяси мұрагерлері болды. Олардың қарсылығы “ұлтшылдық”терминін ерекше түсінігіне негізделген. Жас түріктер, негізінен, Франциядан және басқа да Еуропа елдерінен келді, сол жерлерде білім алды. Соның салдарынан оларға Батыстың ғылыми, мәдени стандарттары мен өмірлік көзқарастары әсер етті. Батыстандыру, пантүркизм және модернизация олардың саяси тұғырнамасының үш тұғыры болды. Жас түрік қозғалысы 1908 жылы шілдеде сұлтан Абдул Хамид ІІ-ден 1876 жылы өзі күшін жойған конституцияны қалпынакелтіруді және ол құрылғаннан кейін 32 жылдан кейін парламентті жинауды талап етіп, қисынды қорытындыға келді. Осыдан кейін елдің саяси өмірі шиеленісіп, белгілі бір қолайлы нәтижелермен түрлі реформалар жүргізіле бастады. Олардың тәжірибесі мен ықпалы қазақ зиялыларын отаршылдық режиміне қарсы ұлт-азаттық күреске шабыттандырды.
