Қазақстандағы «әскери коммунизм» кезеңіндегі кеңестік саяси режим

Аңдатпа

Ұсынылған мақалада «әскери коммунизм» кезеңінде Қазақстандағы
кеңестік билік институттарының пайда болуы мен қызметі қарастырылады.
«Әскери коммунизм» жылдарында кеңестік мемлекеттік аппараттың құрылысы
жалғасты. Зерттеушілер жұмысшылар мен шаруалардың мемлекеттік органдарға
кеңінен тартылуын бұл процестің маңызды ерекшелігі деп атады. Мемлекеттік
қызметшілердің ұлттық құрамының өзгеруі орын алды - революциядан кейін
олардың қатары бұрынғы ресей империясының көптеген халықтарының өкілдері
кіре бастағаны байқалады. Сонымен қатар, көптеген шенеуніктер Уақытша үкімет
немесе тіпті патша режимі кезінде қызметін бастаған кеңестік мемлекеттік
мекемелерде жұмысын жалғастырды. Азаматтық соғыстың ушығуы кеңестік
Конституцияда қарастырылмаған төтенше билік органдарының пайда болуына
себеп болды. Жергілікті жерде төтенше жағдайлар органдарының функцияларын
революциялық комитеттер атқарды. Азаматтық соғыс пен «әскери коммунизм»
кезінде РКП (б) кеңестік саяси жүйенің өзегіне айналды. Осылайша, соғыс
уақытындағы төтенше жағдайлардың әсерінен елде қатаң әскери-командалық жүйе
қалыптаса бастады. Мақалада 1918-1920 жылдардағы азаматтық соғыс кезінде
большевиктер жүргізген «әскери коммунизм» саясатын Қазақстанда іске асырудың
ерекшелігі ашылады, жүргізілген талдау нәтижесінде «әскери коммунизм» саясаты
өңірлік аспектіде жалпы кеңестік үрдістер арнасында жүзеге асырылғанын
анықтауға қол жеткізілді. Ол Кеңес өкіметінің өндірісті милитаризациялауға және
Қызыл армияның жауынгерлік қабілеттілігін қамтамасыз етуге бағытталған
өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, әлеуметтік қатынастар саласындағы ісшараларының жиынтығын ұсынды. Қазақстанда «әскери коммунизм» саясатын іске
асыру ерекшеліктері өңірдің экономикалық артта қалуымен және ұрыс
қимылдарының сипатымен айқындалды. Бұл ерекшеліктердің қатарына
мыналарды жатқызуға болады: жалпы Кеңес Одағы бойынша Қазақстанның
өңірлерін «әскери коммунизм» шараларын іске асыру процесіне қосу, оларды
байырғы халыққа тарату, әскери-коммунистік құрылысты іске асырудың неғұрлым
қатаң нысандары мен әдістері. Қазақстанда «әскери коммунизм» саясатының
салдары өндірістің құлдырауы, әсіресе экономиканың аграрлық секторында,
халықтың демографиялық шығындарына, көшпелі халықтардың елден тыс
жерлерге жаппай көші-қонына, жаппай шаруалардың большевиктерге қарсы сөз
сөйлеуіне және жергілікті халықтың басмашылық түріндегі қарсылығына әкеп
соқтырған 1920-1922 жж. ашаршылық болды.
Мұрағат материалдары мен жарияланған еңбектер негізінде авторлар Кеңестердің,
революциялық комитеттердің қызметіне талдау жасайды. Қорытындылай келе,
кеңестік билік институттарының пайда болуы мен мақсатын анықтайтын
тұжырымдар жасалады.