Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысы. Саяси ғылымдар. Аймақтану. Шығыстану. Түркітану сериясы

Зия Гөкалп және Түркиядағы фольклортану

Метин Экижи — 2024-09-27

Мақалада Гөкалп пен романтиктер шығармашылығының ұқсастығын зерттеу, әлі де әртүрлі еуропалық және американдық фольклорлық теорияларды қолдануға негізделген және өзіндік нақты сипаты жоқ түрік фольклористикалық зерттеулеріне Гөкалптың қандай да бір әсер ете алу жайында сөз етіледі. Зерттеудің мақсаты – Зия Гөкалптың фольклорға деген көзқарасын оның шығармаларына, сондай-ақ ол туралы жазылған ақпараттарға сілтеме жасау арқылы зерттеу және осылайша романтизм кезеңіндегі Еуропалық ойшылдар қабылдаған фольклор мен ұлтшылдық арасындағы байланыс Зия Гөкалптың шығармашылығында қалай көрініс тапқанын анықтау. Автор бұл зерттеу мақаласында оның шығармашылығы Түркиядағы фольклорлық зерттеулерге қалай әсер еткенін анықтауға тырысты. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында реформа әрекеттерінің сәтсіздігі империяда вестернизм, османизм, исламизм және пантюркизм сияқты жаңа идеяларды тудырды. Осы көзқарастардың әрқайсысы олардың идеяларын қабылдау арқылы империяны құтқаруға және дамытуға болады деген ойда болды. Алайда олардың ешқайсысы француз революциясынан кейін алдымен Еуропада, содан кейін Осман империясының еуропалық жерлерінде пайда болған ұлтшыл қозғалыстарды тоқтата алмады. Қысқа уақыт ішінде Балқандағы этникалық топтар арасындағы ұлтшылдық жағдай едәуір күшейіп, алдымен Империя аумағын азайтуда, содан кейін оның ыдырауында едәуір әсер етті. Зия Гөкалп Түркия Республикасы құрылғанға дейін ұлтшылдық көзқарастарды жақтайтын бірқатар очерктер мен еңбектер жазды және фольклорды өзінің ұлтшыл идеяларының орталығына айналдырды. Ғалым, зерттеуші, идеолог, жазушы және ақын ретінде ол фольклор саласында жұмыс істеп қана қоймай, оған өз шығармаларымен үлкен үлес қосты. Фольклортану тарихы қазіргі Түркия тарихынан ұзағырақ. Түркиядағы фольклорлық зерттеулер қазіргі уақытта бүкіл әлемде жүргізіліп жатқан фольклорлық зерттеулердің ықпалынан жалғасуда. Түркиядағы фольклорлық зерттеулердің көпшілігі халық әдебиетіне, дәстүрлерге және соңғы уақыттарда ЮНЕСКО-ның фольклорлық теориялары мен конвенцияларына бағытталған.

Көне түркілердің отырықшылық тұрмысындағы манихей және несториан діндерінің әсері

Т.З. Қайыркен — 2024-09-27

Ерте дәуірден Орта Азияны мекендеген түркі халықтары шығыс және батыс мәдениетінің тоғысқан тұсында өмір сүріп, қала өркениеті мен дала өркениетін шебер үйлестіріп келді. Олардың рухани өміріне оңтүстіктен солтүстікке қарай үнді, парсы мәдениеті де күшті әсер етті. Яғни, Үнді және Парсы мәдениеттері алдымен Мауреннахрдегі және тарым бассейніндегі елдімекендерге таралып, одан соң Жетісу мен Еренқабырға (Тянь-Шань) тауының бөктеріндегі шағын қалаларға, елдімекендерге таралды. Сол себептен, Орта Азия дүниежүзіндегі барлық мәдениеттердің, соның ішінде барлық діндердің де өзара тоғысу аймағы болды. Түрлі діндер отырықшы аймақтарға ғана таралып қоймай, артынша көшпенді өмір салтын ұстанған далалық аймақтарда да кең таралды. Көшпенді түріктер өмір сүрген өңірлерде шағын елдімекендер, ғибадат орындары салынды. Сол кезде көшпенділер діни ұстанымы бар адамдардың бәріне қызығушылықпен және құрметпен қарады. Сонымен бірге, ұзақ уақыт бедерінде Орта Азия мен Шығыс Түркістанда және оған көрші жатқан аймақтарда aдaмзaттың әр түрлі мәдeниeті мeн рұхaни құндылықтары тығыз бәceкeгe түcті. Бұл біздің дәуріміздің І ғасырынан бacтaп Орта Азия мен Шығыс Түркістанның және Орталық Моңғолияның географиялық тұрғыдан адамзат өркениетінің құрамдас бөлігі ретінде дамығанын көрсетеді. Мақалада ислам діні басымдыққа жеткенге дейін, бұл аймақта таралған манихей және несториан діндерінің жағдайы, жергілікті түркі халықтарының оларды қалай қабылдағаны, сондай-ақ, аталмыш діндердің жергілікті табиғи шарт-жағдаймен, қоғамдық-әлеуметтік ортамен қалай үйлесім тапқаны, саяси әсері, т.б. мәселелер қарастырылды. Манихей және несториан діндерінің түріктер арасына кең таралуының айғағы болып табылатын «Тоғыз ұйғыр Білге қаған ескерткіші» мен «Янчжоу» ескерткішіне тілдік және деректанулық тұрғыдан талдау жасалды.

Синтетикалық посессивті сәйкестендіру ежелгі түркі аффикстеріндегі «Мен» және «Мен емес» ұғымы

А. Андирова — 2024-09-27

Ұсынылған мақалада ежелгі түркілердің посессивті ойлауының лингвистикалық және тарихи-философиялық негіздемесі және синтетикалық морфологиялық жолмен, яғни аффикстердің көмегімен құрылған түркі тілдеріндегі посессивтілік категориясы қарастырылған. Бұл аффикстер түркі халықтарының ортақ туынды сөз құралдарымен генетикалық жағынан сәйкес келгенімен, оларды басқа тілдерден ерекшелендіретін, ең алдымен, олардың ең көне дәуірдегі түркі дүниетанымына ғана тән «ажырамайтын» тиесілік қасиеттері бар. Бұл категорияны түсіну зерттеудің өзектілігін білдіреді. Грамматикалық рефлексияның арқасында пайда болған және барлық қазіргі түркі тілдерінде сақталған посессивтілікті білдіру құралдарымен байланысты Ұлы дала көшпенділерінің дүниетанымының өзіндік ерекшелігі талданады. Синтетизм тәуелділіктің мағынасын білдірудің ең үнемді құралы екендігі анықталды. Таулы және Оңтүстік Алтай, Орхон-Енисей ескерткіштері мәтіндерінің руникалық жазуының эмпирикалық материалында ежелгі түркі тіліндегі посессивті аффикстердің пайда болу сипаты анықталды.

Затты жазу, суретті жазу және ой жазу кезеңдері

Т. Молдабай — 2024-09-27

Аталмыш мақала дала көшпелілерінің жазу мәдениетіне арналған. Жазу мәдениетінің алғашқы кезеңдері затты жазу, суретті жазу және ой жазу кезеңдеріне тиесілі деректер мен жазбаларға талдау жасап, тарихына үңіледі. Затты жазу кезеңінден бізге жеткен деректер негізінде оқиға желісін талдап, оның қазіргі таңға дейін жеткен танымдық әсерлеріне тоқталады. Суретті жазу кезеңіне тиесілі петроглифтер мен таңбаларға сюжеттік тұрғыда талдау жасап, көшпелілер танымындағы семантикасына үңіледі. Атап айтқанда Моңғолиядағы Шивээт Хайрхан, Аршан хад, Хойт-Цэнхэр, Бага-Ойгур, Ресейдің Таулы Алтай өңіріндегі Бичикт-Бом, Қаракөл, Тува өңіріндегі Бижикт-Хая, Бии-Хем, Хакасия өңіріндегі Қарасұқ жазбалары, Қазақстандағы Ақ-Бауыр, Жетісу, Таңбалы, Теректі Әулие петроглифтеріне тоқталады.

Автохтонды негізді көне түрік бітіг жазуының қалыптасуына тарихи, мәдени тұрғыда алғышарттар мүмкіндігін қарастырып, жазу тарихы кезеңдерінің орындалу барысына тоқталады. Көне түрік бітіг жазуын құраушы әріп таңбаларының архетиптеріне үңіліп, олардың дала көшпелілері өмір сүрген аймақтағы петроглифтер мен таңбалармен байланысына талдау жасайды. Осы арқылы көне түрік жазу мәдениетінің әлем мәдениетіндегі орнын анықтауға тырысады.

Қазақ және түрік тілдеріндегі фразеологизмдердің түрлері мен қызметтері (Б.Соқпақбаевтың «Балалық шаққа саяхат» шығармасы негізінде)

Ж. Омирбекова — 2024-09-27

Бұл мақала қазақ әдебиетінің көрнекті жазушыларының бірі Б.Соқпақбаевтың «Балалық шаққа саяхат» атты еңбегіне негізделген. Бұл жұмыста кітапта анықталған қазақ-түрік фразеологизмдерінің мағыналары зерттеліп, осы тұрақты сөз тіркестерінің түрік тіліндегі баламалары берілмек болды.

Дұрыс аударма үшін, ең алдымен, аудармашының сөйлем элементтері арасындағы байланысты, сөз бен сөз таптарындағы ауыспалы және фразеологизмдік мағыналарды ажырата білуі арқылы ұсынуы өте маңызды. Тұрақты сөз тіркестерін аудару кезінде аудармашы бастапқы тілдегі берілген өрнектің мағынасын сақтай алуы өте маңызды. Сондықтан зерттеудің тағы бір мақсаты – тілдер арасындағы фразеологизмдердің аудармалары барысында кездесетін аударма мәселелерін анықтау және шешу жолдарын көрсету болып табылады. Қазақ және түрік тілдерін тұрақты сөз тіркестері тұрғысынан салыстырған кезде, екі тіл арасында формалды және мағыналық контекстте көптеген ортақ фразеологизмдердың бар екені көзге түсті. Дегенмен, бастапқы және аударма тілдердің арасында еш баламасы жоқ кейбір тұрақты сөз тіркестері де бар екендігі және формальды түрде ұқсас тілдік бірліктері бола тұра, әр тілде әртүрлі мағынаға ие фразеологизмдер де анықталды. Бұл жағдай тілдер аралық аудармаларда алдамшы балама болып саналатын «тұзақ сөздер» сияқты «тұзақ фразеологизмдердің» де бар екендігін көрсетеді.

Қазақ және түрік мақал-мәтелдерінің құрылымдық ерекшеліктері

М.А. Ермекбаева — 2024-09-27

Мақалада қазақ және түрік тілдеріндегі мақал-мәтелдердің орны мен қолданыс аясына назар аударылып, екі тілдегі мақал-мәтелдер нақты тілдік деректер негізінде мағына сәйкестігіне талданды. Ең жиі қолданылатын қазақ мақал-мәтелдері таңдалып алынды. Олардың түрік тіліндегі баламасы ұсынылып, олар аударма әдістеріне қарай салыстырылды. Себебі, қазақ тілі мен түрік тілі де бір түркі тілдер тобына жатады. Сондай-ақ қазақ пен түрік мәдениеті өте ұқсас болғандықтан мақал-мәтелдер де ұқсас болуын атап өткен жөн. Мақалада қазақ және түрік мақал-мәтелдерінің зерттелу тарихы баяндалып, олардың халық мәдениеті мен салт-дәстүрін, әдет-ғұрыпын танытудағы қызметі анықталды. Сонымен қатар, екі халықтың мақал-мәтелдері өзара құрылымдық, мағыналық сәйкестігіне қарай талданды. Мақал-мәтелдерді өзара салыстыра отырып, екі халық мәдениеті мен танымындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар талқыланып, оған әсер етуші факторлар көрсетілді. Мақал-мәтелдерді салыстырмалы зерттеу әдісімен зерттей отырып, қазақ және түрік мақал-мәтелдерінің құрылымдық ерекшеліктері анықталды. Мақаланың ғылыми маңыздылығы: түркі халықтарының мақал-мәтелдерінің салыстырмалы зерттелуі мәселелеріне белгілі бір үлес қосуында. Практикалық маңыздылығы: жұмыс қорытындыларын гуманитарлық бағытта білім алушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарына пайдалануға болады.

Қараханид кезеңіндегі түркі ойындарының түркі халықтары мәдениетіндегі орны

А.Т. Бастамитова — 2024-09-27

Ойын – түркі халықтары мәдениетінің, діни және шынайы өмірінің жарқын көрінісі. Мақала Қараханид түркілері кезеңіндегі түркі ойындарын талдауға бағытталған. Мақала авторы тарихи-мәдени материалдар мен ескерткіш мәтіні негізінде орта ғасыр дәуірінде кеңінен танымал болған және қазіргі түркі халықтарының ойындарымен сабақтастық орнатқан ат ойындары мен балалар ойындарын қарастырады. Автор ат ойындары мен балалар ойындарының негізгі құрылымдық компоненттерін түрлі тілдік бірліктер арқылы ашып көрсетеді, ескерткіште ұшырасатын ойындарға тілдік және тарихи-мәдени талдаулар жүргізеді. Мұндай ойындардың санатынан шөген, жамбы ату, ат жарыс, асық ату, жаңғақ ойыны, тығылыспақ, мүйіз секілді ойындар көрінеді. Соңғы балалар ойыны өз дәуіріне ғана тән ескерткіштің мәдени дефинициясы болып табылады.

Еуропалық Одақтың мәдени қызметі: бағдарламалық тәсіл

Т.М. Махметов — 2024-09-27

Еуропалық Одақ, ең алдымен, мәдени ынтымақтастық қағидаттарына емес, экономикалық негізде құрылды. ЕО-да мәдени саясат біртіндеп, ұзақ уақыт бойы дамыды. Еуропалық одақтың қызметіне баса назар аудару тек экономикалық мүдделерден саяси және әлеуметтік-мәдени салаларға ауысқан сайын еуропалық бірегейлікті қалыптастыру қажеттілігі арта бастады. Осыған байланысты Бірыңғай мәдени кеңістікті, демек, жалпы еуропалық мақсаттарға қол жеткізуге ықпал ететін мәдени саясатты қалыптастыру қажеттілігі туындады. Мәдениет саяси және экономикалық деңгейде ғана емес, сонымен бірге сана деңгейінде де адамдарды біріктіруге ықпал ететін факторлардың біріне айналуы керек еді: Еуроодаққа мүше әр түрлі мемлекеттердің азаматтары, идея бойынша, өздерін біртұтас тұтастық ретінде, ортақ мәдени құндылықтары бар бір аумақтың өкілдері ретінде қабылдауы керек. Мәдени қызметтің алғашқы жоспарын Еуропалық Комиссия 1977 жылдың басында қабылдады. 1980 жылдардың ортасына қарай, спутниктік хабар тарату кең таралған кезде, «жалпы телевизиялық хабар тарату нарығына» жағдай жасалды және 1989 жылы бірқатар саяси және қоғамдық пікірталастардан кейін. «Шекарасыз теледидар»директивасы қабылданды.Еуропалық Комиссия сонымен қатар мәдени-тарихи мұраны қорғаумен,шығармашылық Стипендиялар берумен, әдеби аударманы қолдаумен,жеке Мәдени іс-шаралармен айналысты. Мұның бәрі еуропалық әлеуметтік қор, Еуропалық аймақтық Даму Қоры және т. б. есебінен қаржыландырылды.

Тарихи сананы қалыптастырудағы Қазақстан Республикасы мемлекеттік саясатының негізгі басымдықтары

М.Р. Муканов — 2024-09-27

Мақалада тарихи сананы қалыптастырудағы Қазақстан Республикасы мемлекеттік саясатының негізгі басымдықтарын айқындауға әрекет жасалды. Ол үшін осы бағытта іске асырылған мемлекеттік бағдарламаларға талдау жүргізілді.

Тарихи сананы қалыптастыру бойынша одан әрі жұмыс істеу қажеттілігі оның әлеуметтік-мәдени және идеялық-тұлғалық қажеттіліктерді қанағаттандыруға, сондай-ақ өз елінің тарихын білудің маңыздылығын түсінуге және болашақ ұрпақ үшін тарихи өткенді сақтауға қызмет ететін әлеуметтік және ұлттық сананың маңызды құрамдас бөлігі екендігіне байланысты.

Тарихи сананы қалыптастыру процесі Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатының ажырамас бөлігі болуға тиіс. Ең маңызды бағыт ретінде тек тарихты ғана емес, сонымен бірге мемлекеттік тілді де зерттейтін білім бар, өйткені олар өзара байланысты. Бұл ретте тарихи сананы қалыптастырудың тиімділігі оқыту әдістеріне байланысты, сондай-ақ білім беру мекемелерінің, өңірлердің, әлеуметтік және ұлттық топтардың ерекшеліктерін ескеруді талап етеді. Авторлар бар мәселелерді қарастырып, оларды шешу бойынша ұсыныстар тұжырымдады. Атап айтқанда, оқыту барысында виртуалды экскурсиялар тарихын пайдалану бойынша пилоттық жобаны енгізу ұсынылады, бұл өз елінің тарихын білудің маңыздылығына және болашақ ұрпақ үшін тарихи өткенді сақтаудың маңыздылығына саналы көзқарасқа, сондай-ақ тарих пен қазақ тілін оқытудың сапасы мен нәтижелілігін арттыру бойынша бірқатар шараларға қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Орталық Азия елдерінің аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы ынтымақтастық

А.Н. Мұратхан — 2024-09-27

Тарихи және стратегиялық маңыздылығымен ерекшеленетін Орталық Азия аймағы соңғы жылдары аймақтық қауіпсіздік нығайту бойынша ынтымақтастық саласында елеулі өзгерістерге ұшырады. Бұл жан-жақты мақала Орталық Азиядағы бес мемлекет: Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркіменстан және Өзбекстан арасындағы қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастықтың көп қырлы көрінісін зерттейді. Ол қауіпсіздік жүйелерінің іргелі тұжырымдамаларын, аймақтық ұйымдардың рөлін және аймақтағы қауіпсіздіктің қиындықтары мен болашақ перспективаларын зерттейді.

Осы сын-қатерлерді түсіну және болашақ перспективаларды зерттеу аймақтағы тұрақтылық, ынтымақтастық пен өркендеу жолын белгілеу үшін маңызды болып табылады.

Мақалада Орталық Азияның мәдениеттер мен мүдделердің тоғысқан жері ретіндегі рөлін атап көрсететін тарихи контекстен бастап аймақтың қауіпсіздік динамикасының тұтас көрінісі берілген. Бұл ортақ сын-қатерлер мен геосаяси күрделіліктер жағдайында аймақтық қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастықтың маңыздылығын көрсетеді.

Қауіпсіздік ұйымдарын, дипломатиялық күш-жігерді, аймақтық қауіпсіздік сын-қатерлерін және болашақ перспективаларды қоса алғанда, әртүрлі аспектілерге терең талдау жүргізіледі. Мақалада Орталық Азия елдері серпінді геосаяси ландшафтты шарлау кезінде кездесетін қиындықтар мен қатерлерді зерттейді. Қорытындылай келе, бұл мақала Орталық Азия елдері арасындағы ынтымақтастықтың және олардың тұрақтылық пен бейбітшілікті сақтаудағы аймақтық ұйымдармен өзара іс-қимылының маңыздылығын көрсетеді.

Қазақстанның Оңтүстік аймағындағы ұлтаралық қатынастардың қоғамдық тұрақтылық пен ұлттық бірлікке әсері: сараптамалық сауалнама нәтижелері бойынша

А.С. Жусупова — 2024-09-27

Бұл жұмыстың мақсаты – Қазақстанның оңтүстік өңіріндегі этносаралық қатынастар жайлы сараптамашылар пікірлерін зерттеу. 2023 жылдың тамыз айында Қазақстанның бірқатар қалаларында этносаралық қатынастар шеңберіндегі зерттеу барысында ғалымдар мен сарапшыларға ұсынылған сауалнамаға талдау жасалды. Сауалнамаға қатысушылар саны 50 адамды құрады. Жұмыс аясында БАҚ жарияланымдар мен қарастырылып отырған тақырыпқа арналған ғылыми мақалалар негізінде дискурстық талдау жүргізілді.

Қазақстанның оңтүстік аймағындағы этносаралық қатынастардың қалыптасуына кері әсер ететін негізгі факторларды зерттеуді және аймақтағы этносаралық саясат саласындағы профилактикалық саясат тұрғысынан не істеу керектігі туралы сарапшылардың көзқарасын қамтыды.

Бұл зерттеудің өзіндік ерекшелігі немесе құндылығы еліміздің оңтүстік өңіріндегі этносаралық қарым-қатынас деңгейіне әсер ететін факторлардың иерархиясы да, сондай-ақ, бірінші рет ұлтаралық қарым-қатынастар тұрғысынан қажет басым шаралар (ұсынымдар) да алғаш рет берілді, аймақта бар және күшейіп келе жатқан ұлтаралық қайшылықтардың ықтимал қауіптерінен қорғау ұсынылды. Қазақстанның оңтүстік өңірінде ұлтаралық қатынастардың қалыптасуына ең үлкен кері әсер ететін фактор – жер ресурстарының жетіспеушілігі, олардың сапасы, бағасы және қолжетімділігі болып табылады. Еліміздің оңтүстік өңірлерінен солтүстік өңірлерге халықты қоныстандыруға байланысты бағдарлама өзектілігін дәлелдеп отыр. Әлеуметтік-экономикалық фактордың да маңызы зор, бұл жұмыспен қамту және жұмыссыздықтың жоғары деңгейімен байланысты.

Бұл мәселелерді шешудің басты шарты – мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттыру, оның ашықтығын қамтамасыз ету, заң алдында барлығының теңдігін қамтамасыз ету. Жоба аясында алынған сараптамалық сауалнаманың нәтижелері 2023 жылғы 15 қарашада өткен Қазақстан халқы Ассамблеясы Ғылыми-сараптамалық кеңесінің кеңейтілген отырысында ұсынылды. Зерттеу нәтижесінде ұсынылған іс-шараларды ғылыми-зерттеу және зерттеу жұмыстарында қақтығыстарды алдын-алу мақсатпен пайдалануға болады.

Ауыл жастарын бейімдеу мен интеграциялау (Түркістан, Қызылорда, Жамбыл облысы мысалында әлеуметтік зерттеу нәтижесі)

М. Тулебаева — 2024-09-27

Жастар еліміздің болашағы, қоғамды алға ілгерлетуші күш, сондай ақ әлеуметтік қарсылық пен өзгерістің басты факторы, ауыл жастары елдегі саяси-әлеуметтік қауіп-қатерге тез ұшырайтын осал әлеуметтік топтың бірі. Оларға өзіндік ерекшелік, талап пен талғам, қажеттілік, сондай-ақ өзіндік даму жолы тән. Қалалық талантты,белсенді және де бәсекеге қабілеті жастар үшін мүмкіндіктер әрқашанда бар, ал ауыл жастарына өз әлеуетін жүзеге асыруға көмектесетін жолды таңдауда қиындықтар баршылық. Жастар ең көп шоғырланған еліміздің оңтүстік аймағы әсіресе Алматы, Түркістан, Қызылорда, Жамбыл облыстарында әлеуметтік лифт тетіктері арқылы ауыл жастарын бейімдеу мен интеграциялау тақырыбында әлеуметтік зерттеу жүргізу өте өзекті.

Бұл зерттеу Қызылорда, Тараз, Түркістан қалаларында тұратын ауыл жастарының қоныс аудару себептері, қалалық өмірге бейімделудегі қиындықтары, жастарды қолдау жөніндегі мемлекеттік бағдарламалар, ауыл жастарын бейімдеу мен интеграциялауда білім, саясат, армия және діннің маңызы, әлеуметтік лифт тетіктері арқылы ауыл жастарының бейімделуі мен интеграциясын дамытуға арналған ұсыныстарды зерттеуге арналған. Мақалада аталған аймақта статистикалық деректерді талдап әрбір облыс ерекшеліктерін ескеріп фокустық топтық пікірталас негізінде ауыл жастарын бейімдеу мен интеграциялау бойынша әлуеметтік зерттеу нәтижесі қарастырылады.

ЕО елдеріндегі тіл саясатын дамытудың басым бағыттары мен перспективалары

Р.Т. Тулаганов — 2024-09-27

Тілдік әртүрлілік Еуропаның мәдени мұрасына терең еніп, тіл саясатын дамытуды күрделі және көп қырлы мәселеге айналдырды. Дегенмен, практикалық ойларды ЕО қауымдастығындағы мәдени теңдікке қатысты кеңірек сұрақтармен теңестіру өте маңызды.

ЕО саясатының ресми деректеріне сүйене отырып, кейбір әлеуетті басым бағыттар мен шынайы перспективалар білім беру бағдарламалары мен аударма қызметтеріне инвестициялау арқылы көптілділікті қолдауды, аймақтық немесе азшылық тілдерін Еуропалық аймақтық немесе азшылық тілдер хартиясы сияқты құрылымдар арқылы көбірек тануға ықпал етуді, саясатты әзірлеу кезінде практикалық және саяси факторлардың тепе-теңдігін қамтиды. жеке басын мойындайтын нәзік тәсілдер. құндылықтар.

Тіл саясатын әзірлеу күрделі теңдестіру процесіне айналады. Бір жағынан, бұл практикалық ойлар - логистика, шығындар, пайда - назар аударуды қажет ететін барлық прагматикалық айнымалылар. Бірақ екінші жағынан, неғұрлым нәзік, бірақ кем емес маңызды мәселелер: мәдени теңдік және ЕО қауымдастығындағы табиғатты қорғау мәселелері. Бұл қарым-қатынасты жеңілдету туралы ғана емес, сонымен қатар әр ерекше диалектіні сақтай отырып, әртүрлі мәдениеттер өкілдері арасындағы өзара түсіністік туралы.

ЕО-ның ресми саясатына сүйене отырып, зерттеу мен инвестициялауды қажет ететін бірнеше ықтимал басым бағыттарды бөліп көрсетуге болады. Осындай бағыттардың бірі-ЕО-ға мүше елдерде білім беру бағдарламалары мен аударма қызметтерін кеңейту арқылы көптілділікті қолдау. Сонымен қатар, біз тек негізгі тілдер туралы ғана емес, сонымен қатар аймақтық тілдер мен азшылық тілдер туралы - Еуропаның өткені туралы жаңғырықтар туралы айтып отырмыз.

Корей дәстүрлі мәдениетіндегі «өмірлік төрт рәсім»: өткені мен бүгіні

Д. Ілиясқызы — 2024-09-27

Жаһанданудың қарқынды үрдісі ұлттық және мемлекеттік мүдделерге көптеген қиындықтар туғызады. Әлемдік процестерден тыс қалмай ұлттық пен жаһандану үрдісін біріктіру әрекеттері жасалуда, бұл әсіресе Шығыс елдеріне тән. Мақаланың негізгі мақсаты: Оңтүстік Кореяның қарқынды дамып келе жатқан және өзгеріп жатқан қоғамының қазіргі жағдайында Чосон заманынан бастау алатын корейлердің күнделікті өміріндегі дәстүрлі өмірлік циклдің сақталуын талдау, қазіргі корей қоғамының көзқарасын анықтау, рәсімдерге қатысты үкімет тарапынан қабылданған заңдарды зерттеу. Автордың гипотезасы: корей халқы «Өмірлік төрт рәсім» әдет-ғұрыптарының жаңа және дәстүрлі элементтерін біріктіріп, терең мәдени мәнін, формалары мен құндылықтарын жоғалтпай жас ұрпаққа түсінікті, әрі тартымды етіп заманауи интерпретацияны қосуға тырысады. Өзектілігі мен жаңалығы: дәстүрлі мәдениет пен жаһандану үрдісін ұтымды ұштастырып отырған корей халқының тәжірибесі қарастырылды, Оңтүстік Кореяның рәсімдерінің өзгеруіне себеп болған ішкі және сыртқы факторлары алғаш рет зерттелді. Зерттеу әдістері: бұл жұмыста тарихи және антропологиялық зерттеу әдісі, жалпы теориялық әдістер (анализ, синтез және абстракция), құжаттар мен дереккөздерді талдау әдістері қолданылады. Зерттеу нәтижесі: корей халқы өзінің ұлттық құндылықтарын, дәстүрлі мәдениеті мен әдет-ғұрыптарын сақтап қана қоймай, ежелгі ядро мен жаңа қабықты ұтымды түрде синтездеп, нәтижесінде өзгерген мәдени рәсімге ие болды. Дәстүрлі рәсімдердің орындалуы мемлекет тарапынан қадағаланып отырғандығы анықталды.

Қашаған Күржіманұлының «Топан» дастанын Құран сүрелерімен байланыстыра талдау

Э.С. Сейсенбиева — 2024-09-27

Қашаған Күржіманұлының бай мұрасын зерттеу ХХІ ғасырдағы қазақ ғылымындағы өзекті тақырыптардың бірі деп санаймыз. Себебі ХІХ ғасырдың кітаби ақынының шығармаларында қазақ ұлтының болмысы, тұрмыс-тіршілігі, болашаққа деген сенімін діннен көрініс тапқан. Зерттеудің мақсаты – ақын шығармаларының танымдық сипатын айқындайтын экзегетиканың қызметін зерттеу. Зерттеу нысанына «Топан» дастаны алынды. Адам бейнесін талдаудың ұтымды тәсілі - дін арқылы ашылған. Автор аллегория әдісі арқылы қоғамдағы адамдардың жақсы және жаман қасиеттерін сипаттаған. Ақын «Топан» дастанындағы адамдардың пиғылының өзгеруі, ақырзаман арқылы көрініс тапқан.

Бұл мақалада Қашаған Күржіманұлының «Топан» дастанын Құранның Мүрсәләт сүресімен ғылыми тұрғыда сараладық. Қазақ әдебиетінің тарихын зерттеу бағыттары негізінен кеңестік кезеңде қалыптасып, орнығуы себепті әдеби мұрадағы дін негіздері ұдайы теріс, кертартпа бағыттар есебінде бағаланып отыруы мұраның таза ғылыми негізде танылуына елеулі кері ықпалын тигізді. Қазақ халқының тұрмыс қалпын ХІХ ғасырдағы саяси-әкімшілік, экономикалық, географиялық тұрғыдан осы күнге шейін бүктемесі жазылмай келе жатқан ХІХ ғасырдағы дін саясаты, рухани мәжбүрлі ахуал мәселесі бойынша туралы қазіргі кезеңнің зерттеу бағыттарын нақтылай түсуге септігін тигізетін толып жатқан деректер келтіріп, ауқымды заманалық тоқтамдар жасап отырған. Қазіргі кезде мұсылмандық ағартушылық мәселесі біршама ғылыми негізделіп, әлемдік тәжірибемен сабақтастық арналары айқындала түсіп отырғандығы байқалады. Осы негізде ақын Қашаған Күржіманұлының «Топан» дастанында қазақ өлкесіндегі ислам тарихы туралы ой-байламдарын тұтастай тану мәселелері де бой көтереді.

«Бабырнамадағы» материалдық емес мәдени мұраның тілдік көрінісі: субьект, обьект, адресат

Ә.А. Данияр — 2024-09-27

Ұлы Жібек тарамдарының тарихи аренасында материалдық емес мәдени мұрасы маңызға ие. Ол өмірдің әртүрлі салаларын қамтиды және дәстүрлерде, әдет-ғұрыптарда, тілде, музыкада, биде, қолөнерде, рәсімдерде, аңыздарда және тарихи оқиғаларда көрініс табады. «Бабырнама» жазба мұрасында автор ұзақ ғасырлар бойы қалыптасқан түркілік бірегейлік пен Орталық Азиядан бастау алып, Ауғанстан, Үндістан жерлеріне байланысты туындаған еларалық ерекшеліктерді, атап айтқанда, географиялық, биологиялық, медициналық, әдеби, тарихи-саяси, мәдени және т.б. қатынастарды қамтиды. «Бабырнама» арқылы Бабырдың жеке тәжірибесі мен бақылаулары, оның философиялық ойлары мен әртүрлі мәдени және әлеуметтік-саяси құбылыстарды бағалауы беріледі. Осылайша, Бабыр жазбаларынжа тарихи оқиғаларды дәйектеп қана қоймайды, сонымен қатар сол дәуірдің мәдени контекстін түсінудің маңызды көзі ретінде маңызды рөлді атқарады. Берілген мақала «Бабырнамада» жазба мұрасында кездесетін материалдық емес мәдени мұраның тілдік көрінісін сипаттап, атап айтқанда семантикалық синтаксистегі пропозицияның элементтері – субьект, обьект, адресаттың Бабыр сөйлемдеріндегі қолданысы қарастырылады. Сол дәуірдегі материалдық емес мәдени мұралар жайындағы естелік жазбалардағы сөйлемдердің синтаксистік құрылымы бойынша мәтін ішіндегі актанттың жеткізілуі дәйектеледі. Зерттеуге алынған мысалдар негізінде мәтін мазмұны, Бабыр дәуіріндегі материалдық емес мәдени мұра түрлерінің қазіргі қазақ қоғамындағы қолданыс сипаты анықталады. Жазба мұрадағы сөйлемдердің синтаксистік құрылымы бойынша актант элементтерінің көрінісі автор ұсынған оқиғалар мен сипаттау мәтіндерінен танылады.

Наджиб Махфуздың «Біздің көшенің балалары» («حارتنا اولاد») романының идеялық-көркемдік ерекшеліктері

Г.А. Камишева — 2024-09-27

Н. Махфуз өзінің шығармашылық өмірінде отыздан астам роман жазған, солардың ішінде шоқтығы биігі- «Біздің көшенің балалары»- «اولاد حارتنا» деп аталатын тарихи романы. Тарихи роман араб әдебиетінде кенеттен пайда болған жоқ, оның орта ғасырларда танымал болған «халық романдарымен» тығыз байланысы бар. Біз талдап отырған шығармада да тарихи баяндаудың элементтері анық көрінеді, шығыстың дәстүрлері сипатталады, сондай-ақ белгілі бір тарихи тұлғалармен және оқиғалармен байланыс байқалады. Романда бес басты қаһарманның тағдыры негізінде бүкіл адамзаттың даму жолы хикая түрінде баяндалады. Шығармада өркениет пен адам табиғатын дамытудың жалпы мәселелері туралы ойлана отырып, бір-бірінен алыс дәуірлерді салыстыруға мүмкіндік беретін көркемдік құралдармен тарихты зерттеу жүзеге асырылады.

Мақалада Мысыр ғана емес, жалпы араб романының әміршісі атанаған Нобель сыйлығының иегері Наджиб Махфуздың шығармашылығы мен оның «Біздің көшенің балалары» романына әдеби теориялық талдау жасалады.Роман стилі, экспрессивтілік құралдары мен оның сюжеті, композициясы, тақырыбы мен идеясы талданады.

«Мүнйетүл-гүзат» жазба ескерткішіндегі есім сөздердің лексикалық ерекшеліктері

Г.А. Бегимова — 2024-09-27

Мақалада мәмлүк қыпшақтары кезеңіне қатысты «Мүнйетүл-Гүзат» ескерткішіндегі есім сөздердің лексикалық ерекшелігі талданады. Мәтіндегі соматизмдер және түр-түс атаулары қазіргі қазақ және түркі тілдерімен салыстырылады. Мәмлүк қыпшақтары жалпы қыпшақ жазба ескерткіштерінің маңызды бөлігін құрайды. Мәмлүк қыпшақтары кезеңінде сөздіктер, шығармалар, тіл үйренуге арналған грамматикалық еңбектер жазылған. Ол мұралар тікелей қыпшақ тіліне қатысты. Орта ғасырлардағы қыпшақтардың ауызша сөйлеу тілі мен әдеби тіл нұсқаларының қазақ тілінің қалыптасу тарихын зерттеуде маңызға ие. «Мүнйетүл-Гүзат» әскери өнерге қатысты жазылған еңбек. Бұл ескерткіш тіл білімінде әлі толық зерттелмей келеді. Қазақ тілі тарихына қатысты бұл мәтіннің лексикасының зерттелуі тіл білімі үшін маңызды.

Soft power және Ресей Федерациясының сыртқы саясаты: қазіргі заманның кейбір аспектілері

В.Ю. Cлавецкий — 2024-09-27

Мақала Ресей Федерациясының сыртқы саясатының дамуы мен өзгеруін талдауға арналған. Ресейдің саясаты көптеген практикалық аспектілерге байланысты Украинадаевых қимылдарының басталуымен қазіргі саяси ғылымдағы ең зерттелген бағыттардың бірі болып табылады. Ол осы мемлекеттің әлемдік аренадағы перспективалық жаңа рөліне сәйкес объективті серпінді дамып, өзгеруде. Мақаланың мақсаты-таяу және орта мерзімді перспективада әлемдік кеңістіктегі ресейлік сыртқы саясатты одан әрі іске асыруда Soft power элементтерін модернизациялау мен трансформациялаудың қолданылуын анықтау. Нәтижесінде, мақалада Ресейдің сыртқы саясатындағы негізгі тұжырымдамалық өзгерістерді және ресейлік тараптың сыртқы саяси кеңістіктегі Soft power-ді тарату мен ілгерілетудегі мүмкін модернизациялар мен жақсартулардың бағыттары туралы белгілі бір болжамдарды анықтауға тырысады. Талдау барысында авторлар әлемдік аренадағы саяси қарама-қайшылықтың негізгі қатысушылары таяу болашақта өздерінің сыртқы саясатында Soft power технологиясын белсенді дамытып, жетілдіреді деген қорытындыға келді. Объективті түрде, олар қарсы тұру әдістері мен технологияларын дамытуға жаңа серпін алады, оларды практикада үнемі қолдануды күшейтеді. Осылайша, жетекші елдер, соның ішінде Ресей де өздерінің сыртқы саяси мүдделерін қарусыз алға жылжыту форматында "қару-жарақ жарысына" қатысады.

Халықаралық қатынастарда экономикалық дипломатияны жүзеге асырудағы оффтейк мәселелері

Б.М. Нығметова — 2024-09-27

Қазіргі халықаралық қатынастар жүйесінде экономикалық дипломатия мемлекеттердің сыртқы саясатындағы маңызды құралға айналып отыр. Оны жүзеге асыру әдістерінің бірі алдын ала келісілген шарттарда белгілі бір көлемдегі тауарларды немесе қызметтерді сатып алу туралы келісім-оффтейк. Бұл мемлекеттің ұлттық мақсаттарына жету мен сыртқы экономикалық қарым-қатынастарды нығайту үшін халықаралық қатынастарда жүзеге асырылатын экономикалық дипломатияның құралы. Оффтейк мемлекеттер арасында сенім орнатуға ықпал етеді, экономикалық байланыстарды кеңейтуде және халықаралық қатынастарда мемлекеттің экономикалық мүдделерін жүзеге асыруда тиімді құрал ретінде танылып келеді. Оффтейктің артықшылықтарының бірі халықаралық экономикалық қарым-қатынастарда келісім шарт жасасып отырған екі мемлекет үшін өзара тиімділікті қамтамасыз ете алады.

Сонымен қатар, оффтейк – инвестиция тартудың тиімді құралы. Өнімді немесе қызметті сатып алуға кепілдік бере отырып, мемлекет өндірісті кеңейту және отандық өнімдерінің сапасын жақсарту үшін қаржылық ресурстарды тарта алады. Оффтейк инвесторлар үшін ынталандыру тетігі болып табылады, ол өнім мен қызмет түрлеріне деген сұранысты тұрақтылық қамтамасыз ете отырып, болашақтағы қажеттілікті болжай ете алады. Мақалада экономикалық дипломатия аясында оффтейктің рөлі, оның халықаралық қатынастар мен экономикалық ынтымақтастыққа әсері қарастырылады. Мақалада оффтейктің энергетика, ауыл шаруашылығы, сауда және инвестиция сияқты әртүрлі секторлардағы келісімдердің мысалдары негізінде сараланады. Сонымен қатар, авторлар мемлекет пен корпорациялар арасындағы экономикалық қарым-қатынастарды дамытудағы оффтейктің үлесін де талдауға талпыныс жасаған.

Қазақстандағы тарихи-мәдени мұраны сақтаудың әлеуметтік-саяси басымдықтары

Е.М. Арын — 2024-09-27

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының стратегиялық маңызды мемлекеттік құжаттарында мәдени мұраны құндылық ретінде терең танумен қатар тарих пен мәдениетті жан-жақты дәріптеу және оның бейбітшілік пен тұрақтылықтың, әлеуметтік-экономикалық дамудың ресурсы ретіндегі әлеуетін ғылыми негіздеу бойынша тың талаптар қойылуда.

Бұл жаңа талаптар отандық әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдарға құндылықтардың генезисін, олардың қауымдастықтар мен халықтардың мәдениетаралық және кеңістікаралық диалогындағы маңызын жаңаша пайымдау бойынша кешенді зерттеулер жүргізудің өзекті екендігін көрсетеді.

Ұсынылып отырған мақала пәнаралық ғылымдар тоғысында еліміздегі тарихи-мәдени мұраны сақтаудың әлеуметтік-саяси басымдықтарының негіздерін талдауға арналған.

Авторлардың қазақ халқының тарихи-мәдени мұрасын әлеуметтік-саяси институцияландырудың негізгі бағыттарын қарастыруы және тарихи-мәдени құндылықтардың рухани әлеуетін қазіргі Қазақстанның мемлекеттік-саяси дамуымен сабақтастығының факторлары мен шарттарын талдаулар жүргізуі мақаланың өзектілігін айқындайды.

Мақала тарихи-мәдени мұраны сақтаудың институционалдық негіздерінің деңгейі мен тиімділігін, олардың аймақтық және салалық аспектілерде саралануын анықтауға мүмкіндік береді. Мақалада алынған тұжырымдар мен ұсыныстар жаңа Қазақстанның әлеуметтік-мәдени саясатының жаңа моделіне көшудің басым бағыттарын айқындауда практикалық маңыздылыққа ие.

БҰҰ-ның терроризмге қарсы күрес жөніндегі жаһандық міндеттерін шешудегі киберқауіпсіздік мәселелері

Р.Е. Садықова — 2024-09-27

Бүгінгі таңда киберқауіпсіздік қатерлері барлық елдердің алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Киберкеңістік біздің қазіргі өмірімізде маңызды рөл атқарады, бүкіл әлемдегі адамдар мен қауымдастықтарды біріктіріп, оларға әлеуметтену мен өзін-өзі ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

Бұл мақалада кибершабуылдар мен қауіптердің негізгі түрлері, сондай-ақ олардың алдын алу әдістері ұсынылған. Киберқылмыстың әртүрлі түрлерімен, сондай-ақ кибертерроризммен күресу үшін қажетті әрекеттер қарастырылады.

Киберқылмыскерлер кибершабуылдарды жүзеге асыру үшін әртүрлі әдістер мен құралдарды белсенді қолданады, соның ішінде жүйелерге рұқсатсыз қол жеткізу, жеке ақпаратты ұрлау, қаржылық алаяқтық және зиянды бағдарламалық жасақтаманы тарату.

Кибертерроризм де қоғамға қауіп төндіреді, өйткені кибершабуылдар хаос тудыру және мемлекеттік институттар, денсаулық сақтау жүйелері, энергетика және т.б. сияқты маңызды инфрақұрылымдардың жұмысын бұзу үшін пайдаланылуы мүмкін.

Киберқауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін мемлекеттік және халықаралық деңгейде ынтымақтастық қажет. Мемлекеттік деңгейдегі ынтымақтастық қауіп-қатер туралы ақпарат алмасудың бірлескен бастамаларын, киберқауіпсіздік мамандарының біліктілігін арттыру үшін бірлескен жаттығулар және киберқауіпсіздік бойынша жалпы стандарттар мен саясаттарды әзірлеуді қамтиды. Халықаралық деңгейде БҰҰ, Еуропалық Одақ, НАТО және басқалары сияқты әртүрлі елдер мен халықаралық ұйымдар арасында диалог орнату маңызды. Бұл стратегияларды үйлестіруге, кибершабуылдардың алдын алу және оларға ден қою жөніндегі шараларды үйлестіруге мүмкіндік береді.

Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіндегі сайлауға салыстырмалы талдау (Қазақстан мен Түркия мысалында)

М.Ә. Болысбек — 2024-09-27

Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіндегі сайлау демократиялық процесті және жергілікті жерде тиімді басқаруға едәуір септігін тигізіп, шешуші фактор болып табылады. Тарихында, саясаты мен мәдениетінде өзгешеліктері байқалатын Қазақстан және Түркияның жергілікті сайлауды ұйымдастыру тәсілдерінің де әртүрлі екенін байқауға болады. Осы мақаланың зерттеу мақсаты салыстырмалы талдау жасау арқылы Қазақстан мен Түркияның жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіндегі сайлау өзгешелігі мен ұқсастықтарын талдай отырып, тиімді әдісін анықтау, сол процестердің азаматтық қоғамның дамуы мен демократияға әсерін талдау.

Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің реформалары билікті орталықтануын бытырату мен тұрғындардың жергілікті саяси үрдіске қатысу деңгейін арттыруды көздейді. Еліміздегі демократиялық өзгерістердің маңызды қадамы – бірнеше жылдар ішінде ауылдық округ әкімдерінің халықтың таңдауымен сайлануы, яки тікелей сайлау тәжірибесін қолдану болып табылады.

ХХ ғасырдың 60-жылдарынан бастап Түркияның жергілікті сайлау жүйесі тұрақты. Ол мажоритарлық және пропорционалды өкілдік жүйелерін қолдана отырып, жергілікті басқарудың негізгі дамытушы факторы болып табылады.

Мақалада сайлау жүйелерінің түрлі аспектілері, саяси партиялардың рөлі, азаматтардың қатысу деңгейі, сондай-ақ проблемалар мен қиындықтарды анықтауға арналған салыстырмалы талдау ұсынылған.

Қазақстанның шекаралас өңірлерінің мемлекеттік саясатындағы арнайы экономикалық аймақтардың рөлі: Qyzyljar АЭА мысалында

Е.А. Әлібай — 2024-09-27

Мақала Қазақстанның шекаралас аймақтарындағы арнайы экономикалық зоналардың (СЭЗ) мемлекеттік саясаттағы рөліне арналған. СЭЗ-дың шекаралас аймақтардағы экономикалық белсенділікке, инвестицияларды тартуға және жұмыс орындарын құруға әсері талданады. СЭЗ-дың жұмыс істеуінің негізгі аспектілері, халықаралық экономикалық процестерге интеграция, инфрақұрылымды жақсарту және сыртқы экономикалық байланыстарды дамыту қарастырылады. Мақалада нормативтік-құқықтық базаны талдау, экономикалық-статистикалық анализ, салыстырмалы анализ әдістеріқолданылды. Нәтижелер СЭЗ-дың экономикалық өсу мен Қазақстанның әлемдік экономикаға интеграцияланудағы маңызды рөлін көрсетеді, алайда мемлекеттік саясат пен басқару саласында қосымша жетілдірулер қажет екенін анықтайды.